Açığa satışı, bir hisse senedinin fiyatının düşeceğine ilişkin iddiaya girmek gibi düşünebilirsiniz.
Bunu hemen bir örnekle açıklayalım. Diyelim ki X şirketinin hisse senedinin piyasada işlem gördüğü son fiyat 100 lira olsun. İncelendiniz, düşündünüz taşındınız X şirketi hisse senedinin fiyatının düşeceğine karar verdiniz. Yaptığınız analize göre X şirketi önümüzdeki 3 aylık dönemde rakiplerinin gerisinde kalacak ve kötü bir devre geçirecek. Öngörünüz hissenin fiyatının 50 liraya düşeceği yönünde açığa satış bu beklentiyi kullanarak para kazanma imkanı sağlar.
Hisse senedini ödünç almak
Hisse senedi işlemi yapabilmek için bir aracı kuruma gittiniz ve ben X hissesini açığa satmak istiyorum dediniz. Kolayca anlaşılması için diyelim ki sadece 1 adet X hissesi satmak istiyorsunuz. Bu aslında aracı kuruma 1 adet X hissesini ödünç almak istediğinizi söylemektir. Satabilmek için önce bu hisse senedinin elinizde olması gerekir, dolayısıyla açığa satış yapacak bu hisse senedini birisinden ödünç almış sayılırsınız. Bunu o hisse senedini kiralamak olarak da düşünebilirsiniz. Peki aracı kurum bu hisse senedini nereden buluyor. Aracı kurumların çok sayıda müşterisi vardır. Aracı kurumun müşterileri arasındaki bazı kişilerin hesaplarında X hisse senedi var. Elinde X hisse senedi olan müşteriler eğer satış yapmak isterlerse, aracı kurum bu hisseleri onlar adına piyasada satar.
Burada hemen bir parantez açalım; hisseyi sattığınızda “short” aldığınızda “long” pozisyonda olursunuz. Aracı kurum da der ki, tamam bizde long pozisyonda pek çok müşteri var ve elimizde bir sürü X hisse senedi var, bir işe yaramadan öylece duruyorlar.
Aracı kurumun kendi portföyünde de X hissesi olabilir veya müşterisiyle konuşarak müşteri portföyündeki hisseleri de ödünç verebilir.
Aracı kurum size sonuçta 1 adet X hisse senedi ödünç verecek ve bu hisse senedini sizin onlardaki hesabınıza yatıracak. Bu hisseyi ödünç aldığınız için elbette komisyon bir nevi kira ödemeniz gerekecek.
Başka birinin hissesini nasıl ödünç alırsın?
Tabii aklınıza böyle bir soru gelmiş olabilir. Sonuçta bu kişi bunu yarın satmak isteyebilir. Eğer size hisse senedini ödünç verirse artık elinde satacak hisse senedi kalmayacak. İşte burada aracı kurum devreye girer ve başka bir müşteriden X alarak ve satmak isteyen bu kişiye verir. Aracı kurum bu ödünç işlemlerini yaparken, hisse senedi sahibinin de bilgisi ve tabii ki onayı alınır. Hisse senedini elinde tutan bu kişi, hissesini size ödünç verir ve karşılığında kira alır. Örneğin emeklilik fonlarını düşünün, çok büyük portföyleri var ve çok sık alım satım yapmıyorlar. Yani aracı kurum sizden aldığı hisse senedi kirasının birazını kendisine ayrır ve kalanı senedini ödünç vermiş olan kişiye aktarır.
Aracı kurum, kontrolü altında bulunan X hisselerinin sadece bir kısmını ödünç işlemlerine konu eder, hiçbir zaman tümünü birden ödünç işleminde kullanmaz ki gerektiğinde kaydırmaları yapabilsin.